 |
| fresk |
Fresk, mağara resimleriyle tarih öncesine kadar iner. Bilinen en eski fresk ise Anadolu’da, Çatalhöyük ve Hacılar kazılarında bulunmuş olup, MÖ 7. yy, Cilâlıtaş Devri’ne ait. İtalya’da Ortaçağ sonlarından 17. yy’a kadar, ya olguları belgelemek için ya da sadece dekoru süslemek amacıyla, iç mekân duvarlarına uygulanan başlıca resim tekniği fresk olmuş. Mezopotamya Uruk’taki Boyalı Tapınak’takiler ile Teleylat-Gasul’de bulunan geometrik süslemeli freskler MÖ 3. binli yıllardan. Asur, Nuzi Sarayı duvarlarındakiler MÖ 2. bin yıl ortalarına ait. Fenikelilerin, Girit’teki Minos uygarlığının ve Roma’nın fresk zenginliği de bulgularla destekli. Pompei ve Herculaneum’daki bulgular, freskin ev içlerinde yaygın olduğunu gösteriyor. Domitillia ve Priscilla katakombları (ilk Hristiyanların yer altına yaptıkları mağara mezarlar) ise Kapadokya kaya kiliselerinde olduğu gibi İsa’dan sonraki ilk yılların freskleri, Hristiyan sanatının öncüsü olarak kabul ediliyor.
Hindistan, Ellora ve Ajanta’daki Budha tapınak freskleri MS 5. ve 8. yy’lara ait. Fresk, Doğu Roma’da imparatorluk kuruluşundan 15. yy ortalarına kadar mozaikle birlikte bolca kullanılmışsa da son dönemde pahalı olan mozaik terk ediliyor.
15. yy’da Sırp ve Makedonya kiliselerinde, sonra Osmanlı Giriti’nde ve Aynoroz Manastırı’nda gelişkin fresklere rastlanıyor. İslam sanatında ise insan resmi haram sayıldığından, manzara, çiçek ve meyvalı kompozisyonlarda olduğu gibi, fresk yalnız sivil mimaride ve küçük ölçekte kullanılıyor.
Ortaçağ’dan Rönesans’a
13. yy’dan sonra en başarılı freskler İtalya’da görülmüş. Cimabue’den (1240-1302) Michelangelo’ya bir çok usta sanatçı fresk tekniğini de geliştirmiş. Michelangelo’nun Sistine Şapeli tavanındaki “Adem’in Yaratılışı” ve “Kıyamet Günü”, Rafael’in “Atina Okulu” ve “Loggia”sı dünyadaki en başarılı freskler diye değerlendiriliyor. Ancak, freski yeniden yaratan başka biri var ki o da Erken Rönesans’ın öncülerinden Giotto! O, Aziz Francesco’nun yaşamından kesitler içeren ilk önemli çalışması olan Assisi fresklerinde, çiçekler, kuşlar ve güneşle konuşabildiğine inanılan Aziz’in öykülerini o kadar canlı resmetmiş ki sonunda bu kompozisyonları “tanrısal bir anlayışla yaptığı”na hükmedilmiş. Giotto’nun “ilk”leri arasında resme perspektif, üçüncü boyut, duyguları yansıtan ifadeler ekleme ve esere imza atma da var ki böylece sanat, bir zanaat ve anonim uğraş olmaktan çıkmış. Assisi Kilisesi’ndeki freskleri ile devrim yaratan Giotto’nun açtığı çığırı, Gaddo Gaddi ve oğlu Taddeo Gaddi, Simone Martini, Ambrugio Lorenzetti, Orcagna, Masaccio gibi sanatçılar olgunlaştırmış.
Rönesans’a doğru
Giotto ve çağdaşları Ortaçağ’ın kuralcı, dinselsimgesel resim ekolünün terkedilmesi ve nesnelerin doğal halleriyle gösterilmesini savunmuş. Nitekim o sıralarda edebiyat ve plastik sanatlar ve mimari de Ortaçağ’ın din odaklı bakış açısından yavaş yavaş kurtulmaya, merkeze insanı alan yeni akım, “Rönesans” kimliğinde Floransa’dan Avrupa’ya yayılmaya başlamıştı. Rönesans’la doruğuna ulaşan ve kimi dini tasvirlerden öte, toplumsal değişimi de tıpkı bir görsel belgesel gibi resimleyerek tarihe armağan eden Fresk sanatı, Barok dönemde, 18. yy’da Tiepolo gibi ustalarla varlığını sürdürdüyse de giderek önemini yitirmiş.
Fresko ne demek, nasıl yapılır, kaç çeşidi var?
Fresco, İtalyancadaki “taze” sözcüğünden türemiş bir teknik. “Duvar resmi” anlamına da geliyor. “Tazelik”, resimlenecek yüzeyin yıkanmış dere kumu ve sönmüş kireçten yapılması gereken bir sıva ile henüz astarlanmış olması demek.
İlk sıva kuruyunca dayanıklığı artırmak için bir sıva daha yapılıp, işte bu tabaka henüz ıslak, “taze” iken resme başlanması gerekiyor. Fresko boyaları da madeni toz boyaları su ve kireç bileşimi bir bağlayıcı ile karıştırarak hazırlanıyor. Sıvanın kuruması ve resimleme için ressamın en fazla 7 saat vakti var! Sonrası kolay. Kurumaya başlayan sıva, üzerindeki boyaları emiyor, yüzey ve resimle bütünleşiyor, böylece birbiriyle akraba olan yüzey, astar ve resim, yüzyıllarca yaşıyor. “buon fresco”; “gerçek fresko” böyle yapılıyor. Resim kuru sıva üzerine yapılmışsa ona “secco” ya da “mezzo fresco” deniliyor. Ressam her gün ne kadar alanı resimleyecekse yüzeyin o kadarlık kısmını astarlıyor. Elbette anıtsal yapılarda usta ressama yardım gerek. O zaman mesenler (sanatçıları destekleyen kişiler) devreye girip ona kalabalık bir ekiple yardım sağlıyorlar.
Bir de özellikle Fransa’da çok kullanılmış “açık fon tekniği” var. Yüzeye bir kat harç (arriccio), bir kat sıva (intonaco) sürülüyor; ressam, üstüne kırmızı boyayla insan figürlerinin ana hatlarını çiziyor, resmi, kireç kaymağından yapılıp inceltilmiş boyalarla ikinci aşamada tamamlıyor...
Yorumlar
Yorum Gönder